Na początku XX w. poprawa warunków życia i stanu zasobów mieszkaniowych stała się głównym wyzwaniem w Breslau. Dlatego też w 1921 roku rozpisano architektoniczny konkurs na plan rozwoju miasta. Dzięki wysiłkom ówczesnych urbanistów, architektów i władz miejskich - udało się w okresie międzywojennym przeprowadzić szereg działań, których skutkiem było rozszerzenie granic gminy. Podstawowym, niezbędnym do metodycznej realizacji tego celu dokumentem był pierwszy generalny plan miasta.
Breslau był w tym czasie najbardziej przeludnionym miastem Niemiec. Zestawienie graficzne i liczbowe powierzchni oraz liczby ludności Wrocławia, Frankfurtu i Kolonii w roku 1926 obrazowo prezentuje dramatyczną sytuację ówczesnego miasta:
 |
| Siedlung und Stadtplanung in Schlesien, 1926 - w opr. prof. Wandy Kononowicz |
Ekspansja terytorialna Wrocławia była niezbędnym zabiegiem, umożliwiającym poprawę warunków przestrzennych i mieszkaniowych.
By zrealizować to zadanie - trzeba było skonstruować plan podziału powierzchni, na podstawie którego miasto mogło podjąć starania o rozszerzenie granic.
Nie pominięto przy tym istniejących powiązań Wrocławia z regionem.
Podjęto szereg działań służących rozwojowi przedmieść, ponadto przyłączono do miasta okoliczne wioski:
Popelwitz, Kleinburg (Popowice, Borek-1897); Herdain, Durrgoy, Morgenau, Leerbeutel (Gaj, Tarnogaj, Rakowiec, Zalesie-1904); Grabschen (Grabiszyn-1911) i Zimpel (Sępolno-1924).
Począwszy od 1919 r. zaczęto wznosić na tych terenach m.in. mniejsze osiedle na Tarnogaju i trzy duże osiedla: Popowice, Grabiszyn i Sępolno– o zróżnicowanym charakterze zabudowy.
Sytuowanie nowych dzielnic mieszkaniowych na obrzeżach miasta, w zieleni – miało swoje uzasadnienie z dwóch powodów:
By zrealizować to zadanie - trzeba było skonstruować plan podziału powierzchni, na podstawie którego miasto mogło podjąć starania o rozszerzenie granic.
Nie pominięto przy tym istniejących powiązań Wrocławia z regionem.
Podjęto szereg działań służących rozwojowi przedmieść, ponadto przyłączono do miasta okoliczne wioski:
Popelwitz, Kleinburg (Popowice, Borek-1897); Herdain, Durrgoy, Morgenau, Leerbeutel (Gaj, Tarnogaj, Rakowiec, Zalesie-1904); Grabschen (Grabiszyn-1911) i Zimpel (Sępolno-1924).
Począwszy od 1919 r. zaczęto wznosić na tych terenach m.in. mniejsze osiedle na Tarnogaju i trzy duże osiedla: Popowice, Grabiszyn i Sępolno– o zróżnicowanym charakterze zabudowy.
Sytuowanie nowych dzielnic mieszkaniowych na obrzeżach miasta, w zieleni – miało swoje uzasadnienie z dwóch powodów:
po pierwsze– była to dostępność wolnych od zabudowy terenów na tych obszarach,
po wtóre- idea strefowania, rozpowszechniana przez ówczesnego (1908-25) miejskiego radcę budownictwa – Maxa Berga, który w roku 1921 opublikował swój urbanistyczno-architektoniczny manifest (na przykładzie Wrocławia).
Już wcześniej angielski ruch miast-ogrodów spowodował podejmowanie w Europie prób decentralizacji miast. Te poczynania, a także wyniki konkursu urbanistycznego na rozbudowę wielkiego Berlina (1910) leżały u podstaw przemyśleń Berga, dotyczących zasad nowoczesnego projektowania rozwijającego się organizmu miejskiego.
Zwycięzca konkursu berlińskiego- Bruno Mohring- wraz z Maxem Bergiem byli członkami 13-osobowego jury konkursu na rozbudowę Wrocławia, zorganizowanego w latach 1921-22.
Wyniki tej rywalizacji stały się podstawą dla sformułowania ustaleń pierwszego generalnego planu miasta – dokumentu technicznego o niekwestionowanej wartości merytorycznej, który istotnie wspomagał władze miejskie oraz władze powiatu wiejskiego w rozwiązywaniu problemów planowego osadnictwa narastającej liczebnie ludności Wrocławia.
Konkurs zorganizowano dla urbanistów, architektów i budowniczych z Niemiec i Austrii. W tym gronie znaleźli się również architekci wrocławscy: Adolf Rading i Ernst May. Sprawami organizacyjnymi zajęło się miasto. Biuro Budowlane Rozszerzenia Miasta, kierowane przez architekta i urbanistę Fritza Behrendta, przygotowało materiały wyjściowe do konkursu, którego zadania polegały na sporządzeniu projektu podstawowego (plan zabudowy i komunikacji w skali 1:10000), projektów specjalnych (dotyczących ważniejszych połączeń komunikacyjnych oraz głównych wytycznych późniejszego rozwoju – także w odniesieniu do terenów na zewnątrz opracowania; 1:25000) oraz sprawozdania.
Objęty konkursem obszar, zbliżony kształtem do koła, obejmował ok. 20 tys.ha.
Do magistratu wpłynęło 40 prac. Pierwszej nagrody nie przyznano. Jury postanowiło wyróżnić równorzędnymi nagrodami pięć nadesłanych projektów (w zakresie zadania głównego). W grupie zadań specjalnych wyróżniono trzy prace, ponadto zakupiono dodatkowo dalsze trzy projekty. Najważniejszym wyzwaniem konkursu było projektowanie w odniesieniu do zalet położenia miasta, zaplanowanie tras komunikacyjnych i terenów przemysłowych. Brano pod uwagę nie tylko osiedlenie, obszary zielone i Stare Miasto, ale również urządzenia portowe, kanały, obszary przemysłowe, główne trasy i urządzenia komunikacyjne (koleje, szybkie koleje i tramwaje). Spośród prac konkursowych nie wybrano jedynej, wybijającej się propozycji, jednak różnorodne rozwiązania projektowe wielu złożonych, trudnych problemów, przedstawione w grupie wyróżnionych prac konkursowych, okazały się bardzo przydatne przy późniejszym sporządzaniu planu rozwoju miasta.
Finalnie - pierwszy generalny plan podziału powierzchni Wrocławia opracowano w 1924 r. w Urzędzie Rozszerzenia Miasta, pod kierunkiem Fritza Behrendta. Podczas konstruowania planu skorzystano z najtrafniejszych rozwiązań wybranych z kilku projektów konkursowych, a także z wcześniejszych opracowań Alfreda von Scholtza i Maxa Berga. Plan przygotowany przez Behrendta obejmował ponad 27 tys.ha terenu o kształcie wydłużonym – wzdłuż rzeki i newralgicznego szlaku gospodarczego, prowadzącego z pd.-wschodu na pn.-zachód (jak w pracy Radinga).
Planowany Wrocław obejmował 5,5 razy większą powierzchnię od ówczesnego miasta. Zaplanowano dwa porty powiązane z terenami przemysłowymi: I– z ujściem w Rędzinie (jak u Grossa i Briskego) i II- na Maślicach (jak u Heiligenthala oraz Arntza i Dorfmullera), a także dwie kolejowe stacje rozrządowe – w Brochowie i Żernikach. Zaprojektowano dwie nowe obwodnice kolejowe: zachodnią (z odgałęzieniem do Sobótki) oraz północną.
Projektowaną zabudowę mieszkaniową (Zacisze, Nowy Biskupin, Krzyki, Oporów, Muchobór Mały, Stabłowice) - uformowano jako jednostki osiedlowe o ściśle określonym planie i wielkości, rozdzielone terenami zieleni użytkowej lub rekreacyjnej. Tę ostatnią zlokalizowano głównie na terenach zalewowych wzdłuż Odry, Oławy, Widawy, Bystrzycy i Ślęzy. Sieć zielonych terenów wypoczynkowych przenikała miasto oddychającą tkanką lasów, łąk, upraw rolnych, ogrodów działkowych, parków, promenad i cmentarzy. Zaprojektowano też obwodnicę- łączącą dzisiejsze ulice: Wiśniową, 9 Maja, Brucknera na wschodzie z al.Hallera, Muchoborem Małym, Nowym Dworem, Małym Gądowem i Osobowicami na zachodzie.
Planowana gęstość zaludnienia wyniosła 36 mieszkańców na hektar (brutto), w porównaniu do rzeczywistej w owym czasie gęstości brutto, równej 114 M/ha. Nic dziwnego, że w tej sytuacji, już w roku 1928, terytorium Breslau powiększyło się ponad trzykrotnie (vide: załączona mapa). Przecież w 1924 r., mimo utworzenia ponad 6000 nowych mieszkań – ponad 130 tysięcy wrocławian bytowało w warunkach urągających jakimkolwiek standardom zdrowotnym!
Postanowiono więc pilnie przesiedlić tę liczną grupę mieszkańców do budynków nowych, spełniających normy higieniczno-sanitarne (postanowienie ordynacji mieszkaniowej ustaliło normę minimalnej powierzchni mieszkalnej /pokoi/, przypadającej na jednego dorosłego mieszkańca równą 8 m.kw., zaś średnią wielkość pomieszczenia określono na 16 m.kw).
Wzniesiono osiedle Księże Małe (1928), ukończono rozpoczętą w 1919 r. budowę Sępolna, rozpoczęto budowę Pilczyc (1929). Granice miejskie objęły odległe gminy: Psie Pole, Swojczyce, Partynice, Leśnicę i Pracze Odrzańskie.
Nie udało się jednak skonsolidować z miastem gmin południowych: Brochowa (newralgicznego ze względu na usytuowanie stacji rozrządowej), Wojszyc, Muchoboru Wielkiego, Oporowa i Kleciny.
Dla zainteresowanych:
Dla zainteresowanych:
Nie wszystkie założenia pierwszego planu miasta zdołano zrealizować do roku 1929, który gwałtownie zakończył poprzedni okres prosperity wielkim kryzysem. Jednakże zasadnicze założenia, wytyczone wówczas dla rozwoju Wrocławia, pozostały niezmienione: kształt terytorium miasta, wyznaczony wzdłuż biegu Odry i głównego traktu drogowo-kolejowego; zasada tworzenia nowych osiedli jako wysp, sytuowanych na obrzeżach miasta pomiędzy terenami zieleni, oplatającymi zabudowę klinowo-pierścieniową siecią.
Beata Bigda
Wrocław, listopad 2012 r.
Podczas pracy nad artykułem korzystałam z pozycji autorstwa Normana Davies'a i Rogera Moorhouse'a "Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego. Vratislavia. Breslau. Wrocław."
/Wydawcy: Wydawnictwo ZNAK oraz Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Fundacja, Kraków, 2002/
oraz z pracy zbiorowej Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej pod redakcją prof. Jerzego Rozpędowskiego „Architektura Wrocławia. Tom 2. Urbanistyka do roku 1945”
/Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 1995/
Wrocław, listopad 2012 r.
Podczas pracy nad artykułem korzystałam z pozycji autorstwa Normana Davies'a i Rogera Moorhouse'a "Mikrokosmos. Portret miasta środkowoeuropejskiego. Vratislavia. Breslau. Wrocław."
/Wydawcy: Wydawnictwo ZNAK oraz Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Fundacja, Kraków, 2002/
oraz z pracy zbiorowej Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej pod redakcją prof. Jerzego Rozpędowskiego „Architektura Wrocławia. Tom 2. Urbanistyka do roku 1945”
/Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 1995/
Explicationis /cz.III/ do dwóch cykli artykułów o Wrocławiu: "Osiedla Wrocławia" i "Wrocławskie budynki", które ukazały się na łamach miesięcznika "Słowo Wrocławian" oraz na jego stronie, począwszy od lipca 2012 r.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz